استاد حوزه و دانشگاه با تاکید بر اینکه برای رسیدن و درک فضائل شب قدر توصیه‌های فراوانی شده که باید مورد توجه قرار گیرد، عنوان کرد: از جمله آن توصیه‌ها این است که برای ورود به لیالی قدر یک مقدماتی لازم است به گونه‌ای که گفته شده ماه رجب مقدمه‌ای برای ماه شعبان، ماه شعبان مقدمه‌ای برای ماه رمضان و ماه رمضان نیز به نوعی مقدمه‌ای برای درک شب قدر است.

وی با بیان اینکه زمان دقیق شب قدر در هاله‌ای از ابهام است، گفت: وجود این ابهام فلسفه خود را دارد تا انسان علاوه بر کسب آمادگی بیشتر برای درک فضائل شب قدر بتواند به ویژگی‌ها و شاخصه‌های آن نیز دست یابند.

عبادت بردگان و تجار

حجت الاسلام همتی تاکید داشت: اما بحث مهم معطوف به اتفاقی است که در شب قدر رخ می‌دهد زیرا در این شب یک نسبت و رابطه جدیدی بین خدا و انسان شکل می‌گیرد و محقق می‌شود.

استاد حوزه علمیه تهران افزود: نسبت‌هایی که انسان می‌تواند با خداوند متعال داشته باشد با توجه به حدیثی از امیرمومنان علی (ع) که می‌فرمایند سه مدل بنده و سه مدل ارتباط با خدا وجود دارد که یکی از آن بندگی‌ها مربوط به عبادت بردگان می‌شود، این گروه از افراد به‌خاطر ترس از عذاب جهنم به سمت خداوند متعال حرکت می‌کنند و عبادت آن‌ها از سر ترس است. دوم افرادی هستند که به دلیل اشتیاق به بهشت عملی را انجام می‌دهند تا در برابرش بهشت دریافت کنند که از عبادت و عمل آنان با عنوان عبادت تجار یاد می‌شود و اما سومین نوع عبادت احرار است که عبادت آنان عبادت آزادمردان نام دارد این دسته افراد نه از روی ترس و اشتیاق بهشت بلکه تنها به خاطر کسب رضایت پروردگار بندگی حضرت حق را به جای می‌آورند؛ هر کدام از این سه مرتبه و سه مرحله و سه مدل دینداری تبعات خاصی دارد.

وی ادامه داد: در مدل عبادت تاجرانه اصل برای انسان رسیدن به سود و منفعت است بر همین اساس زمانی که انسان به سود می‌رسد دیگر انگیزه‌ای برای ادامه راه نخواهد داشت. اما در قسم اول که عبادت بردگان است تا وقتی‌که ترس وجود دارد شخص اهل بندگی است. فراز اول دعای ابوحمزه الهی لاتودبنی بالعقوبتک خدایا مرا با عذاب و عقابت ادبم نکن؛ به‌همین مسئله اشاره دارد یعنی اینکه یک قسمت از دین‌داری برخی انسان‌ها ناظر به این است که آنها به‌خاطر عقوبت و ترس از دوزخ خدا را بندگی می‌کنند. ویژگی بندگی براثر عقوبت و ترس این است که هر گاه این ترس از انسان برداشته شود آدمی مجدد به نقطه آغازین برمی‌گردد، برای همین خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: فَإِذا رَکِبوا فِی الفُلکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ فَلَمّا نَجّاهُم إِلَی البَرِّ إِذا هُم یُشرِکونَ هنگامی که سوار بر کشتی شوند، خدا را با اخلاص می‌خوانند و غیر او را فراموش می‌کنند، امّا هنگامی که خدا آنان را به خشکی رساند و نجات داد، باز مشرک می‌شوند! و در آیه شریفه می‌فرماید: وقتی آنها سوار بر کشتی هستند و کشتی آن‌ها در حال غرق شدن است خدا را صدا می‌زنند و وقتی به ساحل پای می‌نهند و احساس می‌کنند کشتی آن‌ها نجات پیدا کرده است بلافاصله به نقطه آغازین بر می‌گردند.

شب قدر؛ فرصتی برای رسیدن به عبادت احرار

این استاد حوزه علمیه افزود: در جای دیگر می‌فرماید حَتَّی إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فِیما تَرَکْتُ کَلَّا إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ آنها همچنان به توصیف‌های ناروا و کردارهای زشت خود ادامه می‌دهند تا زمانی که مرگ به سراغ یکی از آنان آید، در آن هنگام می‌گوید پروردگارا! مرا بازگردان، شاید در آنچه از خود به جای گذاشته‌ام از مال و ثروت و …، کار نیکی انجام دهم اما به او گفته می‌شود هرگز؛ این گفته سخنی است که او در ظاهر می‌گوید زیرا اگر برگردد، به آن عمل نمی‌کند و در پی آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند. درباره علت عدم پذیرش این خواسته گفته شده این انسان جون در بحران مرگ چنین درخواستی را مطرح کرده به محض بازگشت دوباره همان اعمال را انجام خواهد داد. این مهم ناظر به آن است که یک مدل از ارتباط میان انسان با خداوند، ارتباط از روی ترس است ارتباط از روی ترس یک ویژگی‌ای دارد و آن این است که با رفع ترس و عقاب انسان مجدد به گذشته خود بر می‌گردد.

وی ادامه داد: بر همین اساس کسانی که بر اثر بحران دین‌دار می‌شوند و در دوره مواجهه با سختی‌ها به خدا روی می‌آورند با رفع آن از دین، عبادت و بندگی نیز دور خواهد شد، لذا آن چیزی که مهم است اینکه انسان در اوج سلامت و آرامش اهل دینداری و بندگی باشد چرا که این عبادت و بندگی از ماندگاری و ثبات ویژه ای برخوردار است؛ بنابراین وقتی که گفته می‌شود انسان‌ها تا زمانی که فقیر هستند به خدا روی می‌آورند و هنگامی که به بی‌نیازی می‌رسند طغیان می‌کنند، ریشه در همین قضیه دارد، چرا؟ به دلیل این‌که در نقطه ضعف با خدا ارتباط برقرار کرده و هنگام رفع ضعف طغیان می‌کنند.

حجت الاسلام همتی با طرح این پرسش مبنی بر اینکه در شب قدر چه انسان‌هایی تربیت می‌شوند و چه مدل مواجهه‌ای با خداوند برای انسان در نظر گرفته شده است، پاسخ داد: در شب قدر یک مواجهه و اتفاق جدید در نسبت انسان با خداوند رخ می‌دهد و آن این است که خداوند متعال به بندگان خودش وعده می‌دهد همه بندگان را خواهم بخشید، وقتی خداوند متعال می‌فرماید همه شما را خواهم بخشید این معنا را دارد که انسان در شب قدر بعد از این‌که قطعیت برای او حاصل شد که بخشیده شده دیگر به خاطر ترس از جهنم خدا را بندگی نمی‌کند، هم چنین از طرف دیگر خداوند در طول ماه مبارک رمضان و لیالی قدر زمینه تجارت پر سود را برای انسان فراهم کرده است برای مثال فرموده اگر کسی یک افطاری به اندازه جرعه‌ای آب به روزه داری بدهد هزاران ثواب برایش ثبت می‌شود و یا خواب شخص روزه دار عبادت است که همه این وعده‌ها نشان از تجارتی پرسود در ماه مبارک رمضان دارد بنابراین انسانی که با هدف تجارت خدا را عبادت می‌کرد دیگر به دنبال تجارت پر سود نیست زیرا همه لحظات ماه رمضان منفعت است. حال بعد از اینکه این ترس و حس تجارت در ماه رمضان رفع شد انسان نه از روی ترس جهنم و نه به خاطر تجارت پر سود بلکه می‌خواهد خدا را به خاطر خودش عبادت کند و این همان عبور از بحران و حرکت سراسر آرامش بخش به سوی خداوند متعال است تا در این میان عبادت احرار شکل بگیرد.